- Trudno znale¼æ s³owa, by opisaæ barbarzyñskie zbrodnie pope³nione przez Niemców tutaj, ale tak¿e w innych wielu miejscach w Polsce i Europie - mówi³ w pi±tek (16 sierpnia) Viktor Elbling, ambasador Niemiec w Polsce. S³owa pad³y podczas obchodów 81. rocznicy powstania w getcie w Bia³ymstoku.
- Bez mówienia o przedwojennych czasach trudno budowaæ wspólnotê. No bo jak to robiæ bez poczucia w³asnej to¿samo¶ci? - Jacek Malinowski, dyrektor Bia³ostockiego Teatru Lalek, wspomina inspirowany histori± spektakl "GPS" i zapowiada kolejn± wa¿n± premierê.
Skwer Chajki Grossman - tabliczki z tak± nazw± maj± pojawiæ siê na terenie dawnego getta. W ten sposób Bia³ystok chce przypomnieæ kolejn± wa¿n± postaæ w historii miasta.
Nad ranem 5 lutego 1943 roku do bia³ostockiego getta na czele kolumny ciê¿arówek wjecha³ szef gestapo Fritz Gustaw Friedel. Tak zacz±³ siê krwawy tydzieñ: na miejscu zginê³o ponad tysi±c bia³ostockich ¯ydów, ponad dziesiêæ tysiêcy wywieziono do Treblinki. W poniedzia³kowy wieczór (5 lutego) bia³ostoczanie upamiêtni± rocznicê akcji lutowej - pierwszego etapu roz³o¿onej na pó³ roku eksterminacji getta.
Czy historia ¯ydów w Bia³ymstoku upamiêtniana jest wystarczaj±co? Gdzie s± zaniedbania, gdzie sprzeczno¶ci, co trzeba zmieniæ, w którym kierunku i¶æ? I czy temat historii ¯ydów nie jest sprowadzony g³ównie do tematu Zag³ady? O tym w ramach debaty "Jakiej historii ¯ydów potrzebuj± bia³ostoczanie?" - rozmawiali historycy, spo³ecznicy, samorz±dowcy. - Ca³a masa roboty jeszcze przed nami - mówi³ jeden z debatuj±cych Tomasz Wi¶niewski.
- Najwiêksze jest cierpienie po¿egnañ. To najgorsze, co mo¿e byæ, kiedy jeste¶ zmuszony do po¿egnania najbli¿szych tobie ludzi: matki, ojca, brata, przyjació³. Nie wiesz, co z nimi bêdzie, a masz przeczucie, ¿e to jest ostatni raz, kiedy ich widzisz - mówi³ w Bia³ymstoku Marian Turski przy okazji jednego z wydarzeñ towarzysz±cych 80. rocznicy powstania w bia³ostockim getcie.
Bia³ystok. - W pierwszym rzêdzie pamiêtaæ musimy, ¿e tego miasta nie by³oby bez jego ¿ydowskich mieszkañców. 80 lat temu zamordowano nasze miasto - mówi³ z okazji 80. rocznicy wybuchu powstania w getcie bia³ostockim prezydent podlaskiej stolicy. Z przes³aniem do uczestników i uczestniczek obchodów zwróci³ siê Antony Blinken, sekretarz stanu USA.
Z okazji 80. rocznicy wybuchu powstania w getcie bia³ostockim g³ówne uroczysto¶ci odbêd± siê 16 sierpnia. Ju¿ dzi¶ (11 sierpnia) na cykl wydarzeñ w zwi±zku z t± rocznic± zaprasza Stowarzyszenie Muzeum ¯ydów Bia³egostoku.
Prezydent Bia³egostoku w czasie poniedzia³kowej (7 sierpnia) konferencji prasowej ponownie zaprosi³ na obchody 80. rocznicy powstania w getcie bia³ostockim. - Chcemy w sposób szczególny oddaæ ho³d ¿ydowskim mieszkañcom Bia³egostoku. To niezwykle istotne, aby¶my nie zapominali o przesz³o¶ci, a jednocze¶nie czerpali z niej nauki dla przysz³ych pokoleñ - mówi³.
Dwie dioramy dotycz±ce tragedii bia³ostockich ¯ydów mo¿na zobaczyæ w Muzeum Wojska. Wykona³ je Krzysztof "Zygzak" Chojnacki.
Przetrwa³ bia³ostockie getto, sze¶æ obozów, straci³ wszystko, ale nie pasjê ¿ycia. - ¯ycie jest przecie¿ takie ciekawe! - mówi 95-letni Ben Midler, Ocala³y. Jeszcze kilka dni temu pozowa³ na komiksowej ¶ciance w Kalifornii z lud¼mi m³odszymi od siebie o kilka dekad. A w po³owie sierpnia odbêdzie kolejn± podró¿ - przyjedzie do Bia³egostoku z okazji 80. rocznicy powstania w getcie bia³ostockim.
Ma³o kto zdaje sobie sprawê, czym tak niewielki mur przy ulicy ¯abiej naprawdê jest. Tymczasem to kawa³ historii Bia³egostoku. Jego remont siê koñczy.
Ledwie cztery s³owa i daty, a w nich zapis niewyobra¿alnej tragedii. Id±c chodnikiem, przechodnie musz± siê na nie natkn±æ, zobaczyæ i - miejmy nadziejê - uzmys³owiæ sobie, co dzia³o siê tu ponad 80 lat temu. "Tu by³a brama getta 26 VII 1941- 20 XVIII 1943". Tablice wmurowane w chodnik w dwóch punktach w centrum Bia³egostoku przypominaj± w koñcu miejsca, które przez dwa lata oddziela³y dramatycznie dwa ¶wiaty: ¿ywych i skazanych na ¶mieræ.
Dok³adnie 82 lata temu, 26 lipca 1941 roku, niemieccy okupanci zamknêli bia³ostockich ¯ydów w getcie. Tak zaczê³a siê gehenna 40 tys. osób, zakoñczona dwa lata pó¼niej likwidacj± zamkniêtego obszaru i eksterminacj± jego mieszkañców. Skala tragedii jest nie do wyobra¿enia - z 40 tys. zamkniêtych osób prze¿y³o ledwie 300. W ¶rodê (26 lipca) w miejscu dawnych bram getta ods³oniête zostan± specjalne tablice.
Jak pamiêæ po ¿ydowskich ofiarach odcisn±æ w fotografii na li¶ciach ro¶lin? Niezwykle przejmuj±co czyni to Dovile Dagiene, litewska artystka, której wystawa prac zostanie otwarta we wtorek (11 lipca) w Bia³ej Synagodze w Sejnach. Tego samego dnia O¶rodek Pogranicze zaprasza te¿ do Krasnogrudy, gdzie odbêdzie siê spotkanie po¶wiêcone sztuce haiku.
Przez lata by³ zapomniany. Niewiele osób zdawa³o sobie sprawê, czego jest pozosta³o¶ci±. W koñcu zostanie naprawiony. Mowa o niewielkim fragmencie muru bia³ostockiego cmentarza gettowego.
Na domu przy Malmeda 29 pojawi³a siê informacja, ¿e to budynek do rozbiórki. Spo³ecznicy nie kryj± zaskoczenia. Wedle ró¿nych relacji to wa¿ne miejsce buntu ¯ydów przeciwko likwidacji getta.
- Jako ¯yd wiem, ¿e jest nas za ma³o, ¿eby¶my mogli pielêgnowaæ nasze groby, cmentarze bez pomocy nie-¯ydów. Liczymy na to, ¿e pokolenia nastêpne wezm± na siebie wspó³ciê¿ar, a w istocie rzeczy g³ówny ciê¿ar noszenia tej pamiêci - mówi Marian Turski, honorowy przewodnicz±cy obchodów 80. rocznicy powstania w getcie bia³ostockim.
Do polskiego Bia³egostoku przyje¿d¿a³, gdy tylko móg³, najczê¶ciej w sierpniu, na obchody kolejnych rocznic powstania w getcie bia³ostockim. A w izraelskim Bia³ymstoku - Kiriacie Bia³ystok - mieszka³, pilnuj±c pamiêci i rodzinnego miasta, i ¿ydowskich bia³ostoczan. Nie ¿yje Jacob (Jakov) Kagan - przewodnicz±cy Stowarzyszenia By³ych Mieszkañców Bia³egostoku i Okolic w Izraelu.
W niedzielny wieczór (5 lutego) po zmroku rzêdy zniczy zap³onê³y na placu Mordechaja Tenenbauma pod pomnikiem Powstañców Getta. 80 lat temu i w tym miejscu, i w ca³ym getcie niós³ siê krzyk, nazi¶ci zaczêli polowanie na przera¿onych ludzi. Ruszy³a krwawa machina - hitlerowcy zaczêli akcjê lutow±, pierwszy etap eksterminacji bia³ostockich ¯ydów.
Koniec czerwca 1941 r., Szamek jest na wycieczce rowerowej, a tydzieñ pó¼niej dzieje siê co¶ niewyobra¿alnego: Niemcy wchodz± do miasta i pal± synagogê z setkami ¯ydów. W tym samym czasie koñczy siê ¶wiat Chany - z innymi dzieæmi z obozu letniego ucieka w¶ród nalotów poci±giem w g³±b Rosji. Poznaj± siê piêæ lat pó¼niej. Znów zamieszkaj± w Bia³ymstoku, tyle ¿e ju¿ w innym kraju... Tych dwoje i wielu innych bia³ostockich ¯ydów powraca na kartach ksi±¿ki Adama Dobroñskiego. A sam autor opowie o niej w niedzielê (5 lutego) o godz. 16 w Centrum im. Zamenhofa.
To by³y niewyobra¿alnie tragiczne dni. 5 lutego 1943 roku w bia³ostockim getcie rozleg³y siê strza³y, a nazi¶ci zaczêli masowe mordowanie ludzi. W ci±gu tygodnia rozstrzelano ich ponad tysi±c, dziesiêæ razy tyle wywieziono do Treblinki. W tym roku mija 80. rocznica "akcji lutowej" - pierwszego etapu krwawej eksterminacji bia³ostockich ¯ydów. W niedzielê (5 lutego) Bia³ystok upamiêtni ten dramatyczny rozdzia³ historii.
Jedni opuszczali Bia³ystok jako dzieci, inni jako doro¶li ¶wiadomi arty¶ci, jeszcze inni przybywali do Bia³egostoku jako uciekinierzy. Niektórzy zyskali s³awê - m.in. we Francji i USA, ale pozostaj± nieznani w rodzinnym mie¶cie. Pamiêæ o kilku takich malarzach przywróci wystawa "Non omnis moriar... Malarstwo artystów ¿ydowskich Bia³egostoku". Wernisa¿ w Galerii im. Sleñdziñskich - w pi±tek (27 stycznia) o 18.
Na ulicach panowa³a g³êboka ciemno¶æ. £atwo mo¿na by³o potkn±æ siê o le¿±ce cia³o. Ogl±danie tego wszystkiego wywo³ywa³o ból zarówno psychiczny, jak fizyczny, ból z³amanych serc i zdruzgotanych dusz. Wia³ lekki wiatr. Jego szum przypomina³ ludzkie zawodzenie.
W kwietniu 1943 roku w getcie warszawskim, a w kilka miesiêcy te¿ pó¼niej - w sierpniu, w getcie bia³ostockim - polscy ¯ydzi rzucili siê do heroicznej walki z nazistami. Na znak pamiêci o powstañcach warszawskich na ulicach kilku polskich miast w kwietniu rozdawane bêd± papierowe ¿onkile. Poszukiwani s± wolontariusze, którzy chc± wesprzeæ akcjê i wrêczaæ kwiaty przechodniom. Zg³aszaæ siê mo¿na do 5 lutego.
Dzi¶ uczy siê tu m³odzie¿, pe³na pomys³ów i marzeñ o przysz³o¶ci. Blisko 80 lat temu przez cztery dni w tym samym budynku hitlerowcy przetrzymywali 1200 dzieci z bia³ostockiego getta, które wywieziono do getta Theresienstadt w Czechach, a potem do Auschwitz-Birkenau, gdzie zginê³y kilka tygodni pó¼niej. Spo³eczno¶æ szko³y przy Fabrycznej 10 uhonorowa³a ich pamiêæ specjaln± tablic±.
Mieszkañcy i mieszkanki Bia³egostoku we wtorek (16 sierpnia) uczcz± 79. rocznicê wybuchu powstania w getcie bia³ostockim. W miejscach pamiêci o ¿ydowskich obywatelach i obywatelkach podlaskiej stolicy zostan± z³o¿one kwiaty. Zaplanowane zosta³y tak¿e kulturalne wydarzenia towarzysz±ce obchodom - spotkania, wystawy, spacer historyczny i koncert.
Dok³adnie 79 lat mija od ¶mierci Icchoka Malmeda, który podczas krwawej pacyfikacji getta przeciwstawi³ siê jednemu z nazistów i obla³ go kwasem. Gdy w odwecie hitlerowcy zagrozili masowymi egzekucjami, Malmed natychmiast odda³ siê w ich rêce. Po torturach oprawcy go powiesili. W pobli¿u miejsca jego egzekucji we wtorek (8 lutego) zap³on±³ znicz.
Kilkadziesi±t symbolicznych lampionów, a przy ka¿dym karteczka z imieniem i nazwiskiem. Icchak Malmed, Liza Szpiro, Mordechaj Tenenbaum, rodzina Pisarów... To tylko czê¶æ ofiar pacyfikacji bia³ostockiego getta, krwawo rozpoczêtej przez Niemców 5 lutego 1943 roku. Przez kolejnych siedem miesiêcy, a¿ do tragicznego fina³u - sierpniowego powstania - w getcie codziennie ginêli ludzie, umiera³a kolejna cz±stka ¿ydowskiej historii Bia³egostoku. W 79. rocznicê likwidacji getta w uroczysto¶ci pamiêci wziêli udzia³ przedstawiciele w³adz miasta.
Nie mieli szans. A jednak nieliczni ¿ydowscy powstañcy nie chcieli poddaæ siê bez walki. Dok³adnie 78 lat temu - 16 sierpnia 1943 roku - stanêli naprzeciw regularnego niemieckiego wojska. W rocznicê bohaterskiego zrywu w poniedzia³ek (16 sierpnia) w Bia³ymstoku upamiêtniono wybuch powstania w getcie.
Fundacja Zapomniane razem z samorz±dowcami gminy Szudzia³owo i le¶nikami z Nadle¶nictwa Supra¶l chce na trwa³e upamiêtniæ o¶mioro ¯ydów, którzy próbowali schroniæ siê w Puszczy Knyszyñskiej po ucieczce z bia³ostockiego getta, ale zostali rozstrzelani przez hitlerowców. Poszukuje informacji na temat to¿samo¶ci ofiar tej zbrodni sprzed niemal 80 lat.
W nocy 5 lutego 1943 r. rozpoczê³a siê likwidacja bia³ostockiego getta. Od tych wydarzeñ dzi¶ mija 77 lat.
W Centrum Ludwika Zamenhofa w ramach obchodów 75. rocznicy powstania w getcie bia³ostockim w czwartek (16.08.) odby³a siê dyskusja, w której przedstawiono ostatnie wyniki badañ naukowych na temat ¿ycia codziennego i zag³ady bia³ostockiego getta. Stawiano te¿ pytania o przysz³o¶æ i pamiêæ.
- Nie ma dzi¶ miejsca w naszym mie¶cie na ¿adne idee czy ideologie, które odwo³uj± siê do dzielenia ludzi na lepszych i gorszych wed³ug arbitralnych podzia³ów. Deklarujemy nasz± wspóln± wiarê w dobro niepoddaj±ce siê ¿adnej relatywizacji - zapewnia³ z okazji 75. rocznicy wybuchu powstania w bia³ostockim getcie prezydent podlaskiej stolicy Tadeusz Truskolaski.
Dymy unosz±ce nad ulicami gdzie rozgrywa³o siê powstanie w getcie bia³ostockim, czy jednostki wojsk niemieckich, które najprawdopodobniej zmierzaj±, aby spacyfikowaæ powstañców - widaæ na unikalnych, kolorowych zdjêciach prezentowanych w centrum podlaskiej stolicy. Wystawie towarzyszy instalacja 3,5-metrowych ¿ydowskich postaci, bia³ostoczan.
"Kiriat Bia³ystok" - to tytu³ plenerowej wystawy zdjêæ, któr± od wtorku (14 sierpnia) mo¿na ogl±daæ w ramach obchodów 75. rocznicy powstania w getcie bia³ostockim, . Ekspozycja stanowi jedno z wielu wydarzeñ, które odbywaj± siê z tej okazji - pod wspólnym tytu³em "Bia³ystok pamiêta".
Sze¶æ opowie¶ci narysowanych przez sze¶æ rysowniczek. Oto ?Z³ote pszczo³y? - opowie¶ci o ¿ydowskiej spo³eczno¶ci zamieszkuj±cej przed wojn± Warszawê. Wszystkie ³±czy nazwisko scenarzystki - Moniki Powalisz.
Copyright © Wyborcza sp. z o.o.
Dzisiejsza gazeta (e-wydanie)