Co nam dały wybory z 4 czerwca 1989 roku? [PORÓWNAJ ZDJĘCIA]

Może gdyby 4 czerwca nie zaczęły się zmiany, dziś - zamiast prezydenta - mielibyśmy ciągle sekretarza miejskiego PZPR, a zamiast marszałka przewodniczącego KW PZPR. Może dalej 1 maja pracownicy państwowych zakładów chodziliby w pochodach pierwszomajowych, a przed Wigilią ci sami pracownicy załatwialiby karpia? Może ciągle najlepiej zaopatrzonym sklepem w mieście pozostawałby Dom Handlowy 'Nowy', tankowalibyśmy na CPN-ach, zaś po mieście jeździlibyśmy jelczami kursującymi w barwach MPK. Na Krywlanach zaś lądowałyby andromedy.

W sumie... Jedno się nie zmieniło. Na Krywlanach ciągle lądują andromedy...

Ten tekst nie jest laurką dla żadnego z rządzących ani dla żadnego z ugrupowań, jakie miały większość w radzie miasta. To próba spojrzenia na zmiany, jakie zaszły w Białymstoku na przestrzeni ostatnich 27 lat. Oczywiście próba subiektywna

U progu lat 90. XX wieku Białystok liczył coś koło 270 tys. mieszkańców. Dziś powoli zbliża się do 300 tys., choć ciągle brakuje do tego około 5 tys. osób.

Ostatnich 27 lat przyniosło rozwój osiedli mieszkaniowych, które próbują pomieścić nowych białostoczan. Obok Słonecznego Stoku i Zielonych Wzgórz pojawiła się Leśna Dolina. Charakter zmienia część Starosielc. Zmienia się charakter okolic ulicy Mazowieckiej, a także części Bojar. Kolejne bloki i wieżowce rosną przy alei 1000-lecia Państwa Polskiego.

Na łąkach między obwodówką a Bacieczkami powstało zupełnie nowe osiedle zwane TBS-ami (od Towarzystwa Budownictwa Społecznego, które zaczęło tu budować mieszkania komunalne). Osiedle Piasta z kolei 'przeskoczyło' przez Dolistówkę, gdzie w rejonie kościoła Ducha Świętego powstało nowe blokowisko. Podobnie rozrosło się Nowe Miasto. Liczne bloki stanęły między Pogodną a Krętą.

Rozwija się też zabudowa jednorodzinna. Przed 89 rokiem wille stawiano głównie na Pieczurkach i Pietraszach. Dziś w osiedla domów jednorodzinnych przekształcana jest dawna wieś Bagnówka (rejon ulicy Kluka). Mieszkaniówka jednorodzinna rozwija się też na terenach przyłączonych do Białegostoku już w XXI wieku. W 2004 roku miasto wchłonęło Zawady (w północnej części Białegostoku) zaś w 2006 roku Dojlidy Górne, Dojlidy Kolonię, Kolonię Halickie oraz Zagórki (w południowo-wschodni rejon miasta). I dziś to najpopularniejsze miejsca, gdzie budują się białostoczanie. Coraz prężniej budownictwo wkracza też do Nowodworców, Fast, Jurowiec czy Wasilkowa. Właśnie Wasilków 'podbiera' najczęściej białostoczan. Wybierają oni czyste powietrze, bliskość wody i lasu. No i tańsze mieszkania.

Ten fragment zacząć można od słów: Na początku był chaos. A później na ulicach pojawiły się szczęki. Stragany, z których sprzedawano właściwie wszystko co się dało. Szczęki stały wszędzie. Wzdłuż Suraskiej, Skłodowskiej, naprzeciwko kościoła św. Rocha, wokół ratusza. Szczęki kłębiły się na placu XXX-lecia przemianowanym później na plac Inwalidów Wojennych. Na początku omawianego okresu dobrze miał się też rynek na Bema, który tak naprawdę był też rynkiem przy Bażantarskiej, Angielskiej i kilku innych pobliskich uliczkach. A można było tam kupić wszystko ? łącznie z żółwiami oraz - podobno - psami, które okazywały się niedźwiedziami.

Dopiero później przestrzeń zaczęto cywilizować. Z różnym skutkiem. Przy Siennym wyrosły nowe pawilony handlowe, wzdłuż ul. św. Rocha (kiedyś Manifestu Lipcowego) oraz Legionowej (kiedyś Feliksa Dzierżyńskiego) wyrosły handlowce (jakie są dziś, każdy widzi). W końcu i rynek ?zabrano? z kirkutu i z Bema przeniesiono na dawne tereny wystawowe przy Kawaleryjskiej. Szczęki zniknęły ostatecznie też z centrum.

Najważniejszą decyzją w centrum było zamknięcie dla ruchu Rynku Kościuszki. Dziś to plac z prawdziwego zdarzenia. Ważna była też przebudowa Lipowej (choć przestrzeń publiczną można było rozwiązać tu ciekawiej niż kilkoma ławkami i drzewami) i zmiana placu Inwalidów Wojennych. W końcu też uczczono dawnych mieszkańców pochowanych na kirkucie przy Bema oraz zaplanowano uczczenie ewangelików, których miejscem pochówku są okolice Młynowej i Pięknej. Ciągle jednak jest w tej kwestii mnóstwo do zrobienia. Ciągle nie udało się zrobić porządku z terenami zielonymi nad rzeką Białą. Ciągle też ogrody Branickich czy Planty wymagają większego zainteresowania niż do tej pory.

Gdyby nie zmiany, nie wiadomo, czy mielibyśmy te wszystkie kolory. Nowe Miasto - zamiast tzw. architektury disco polo, gdzie w rejonie Pogodnej dominują szalone barwy kreowane przez lokalnych muratorów - byłoby pewnie dalej szarą i nudną wielką płytę. Na Wysokim Stoczku nie pojawiłyby się wieżyczki wyjęte z zameczków.

Nie mielibyśmy pewnie termomodernizacji. Nie mielibyśmy żółci, zieleni, pomarańczowego, błękitu, różu, seledynu, koloru buraczkowego czy łososiowego w białostockiej architekturze. Nie mielibyśmy pewnie kotka na bloku, ani słoneczka - a tak można je znaleźć na Nowym Mieście. Nie mielibyśmy urozmaicających krajobraz domów z dwoma kolumnami a la polski dworek szlachecki ani wziętych z amerykańskich katalogów domów typowych dla Ameryki Północnej. Nie mielibyśmy szaleństw architektów, które musimy 'podziwiać' do dziś.

By nie być jednak malkontentem, muszę napisać o zmianach na plus. Ważną - architektoniczną - decyzją było zaproszenie do Białegostoku Marka Budzyńskiego. Jego dwa obiekty, czyli Opera i Filharmonia Podlaska przy Odeskiej oraz kampus Uniwersytetu w Białymstoku to ikony, którymi możemy się chwalić. Bardzo dobrą realizacją jest Centrum Nowoczesnego Kształcenia Politechniki Białostockiej, czyli tzw. wycinanka. Coraz odważniej w białostocką architekturę wkracza ponownie minimalizm. Wyróżnić można tu realizacje Bogdana Pszonaka czy Jana Kabaca. Panowie wspólnie projektowali aulę na wydziale pedagogiki UwB oraz jeden z wydziałów Uniwersytetu Medycznego przy Szpitalnej. Ładnie prezentuje się nowy Ośrodek Sportów Wodnych na Dojlidach, docenić trzeba centrum handlowe Alfa w zakładach Beckera czy stadion miejski. To wciąż jednak krople w morzu architektonicznych potrzeb.

Ton architekturze nadają dziś deweloperzy, którzy - zamiast finezji - stawiają na jak największe wykorzystanie terenu, kosztem jakości. Efektem są szafy mieszkalne (ul. Kaczorowskiego), wieże (ulica Żelazna) czy pseudolofty (aleja 1000-lecia Państwa Polskiego) oraz wieżowce z wielkimi, świecącymi w nocy logo na dachach. Sylwetę miasta zaś tworzą coraz liczniejsze wieże kościołów i cerkwi, które po 1989 roku zdominowały krajobraz.

Polska B. Ściana Wschodnia. Takimi określeniami - nacechowanymi negatywnie - najczęściej nazywane było Podlaskie i jego stolica. Dziś włodarze próbują promować 'Polskę Wschodnią'. Tak czy siak, pod względem dostępności komunikacyjnej jesteśmy dalej w Polsce B. Ekspresówką możemy dojechać jedynie do Jeżewa Starego (coś koło 30 kilometrów). Prawdziwa droga zaczyna się dopiero 'na Bugu'?, w rejonie Wyszkowa. Na pocieszenie - reszta powstaje, przyjdzie na nią jednak jeszcze poczekać. Na północ porządną drogą można dojechać jeszcze bliżej, bo zaledwie do Katrynki. Pozostałe szlaki - do Kuźnicy Białostockiej czy do Lublina - nie doczekały się do tej pory gruntownej metamorfozy. Jedynie kostkę do Bobrownik zalano asfaltem...

Dojazd do Białegostoku pociągiem to też wyzwanie. Tu też trudno zaliczyć zmiany na lepsze. Czasy, gdy z dworca PKP odjeżdżały składy do Berlina, Wilna, Moskwy, Mińska czy nawet do Zubek Białostockich minęły. Czy bezpowrotnie? Pewnym pocieszeniem ma być międzynarodowy pociąg do Kowna. Czy okaże się sukcesem? Czy białostoczanie będą mieli powody, by jeździć nad Niemen? Okaże się po sezonie wakacyjnym...

Poziomu zadowolenia z kolei nie zmieniają nawet coraz lepsze składy, jakie kursują po podlaskich torach.

Lotnisko? To też temat bez dna, o którym można pisać i pisać. Kolejni prezydenci i marszałkowie stawiali sobie za cel zbudowanie portu lotniczego, Podlaskie mogło nawet liczyć na środki unijne. Ale nie wyszło. Do dziś lotniskiem pozostają trawiaste Krywlany (choć mają się zmienić), które wyglądają tak, jakby przenieść je z lat 80. Wciąż króluje tu nieśmiertelna andromeda...

Z innych środków komunikacji zauważyć trzeba rozwój ścieżek rowerowych. Białostoczanie wsiedli na dwa kółka i zapragnęli jeździć. Próbą zaspokojenia ich potrzeb jest ścieżka do Supraśla, w stronę Narwi czy szlak Green Velo.

Za to po Białymstoku... Równo, gładko, z systemem sterowania ruchem. A że ten ostatni nie działa jak powinien? Naprawdę, nie działa. Bo trudno uznać, że się sprawdza, skoro na alei Piłsudskiego, Sienkiewicza czy w ciągu Piastowska ? Kazimierza Wielkiego ? Bolesława Krzywoustego i tak trzeba odstać swoje.

Gładko jeździ się komunikacją miejską. Dziś to już 29 linii miejskich, sześć nocnych oraz dodatkowo kilka linii podmiejskich. Jelcze i Ikarusy odeszły już zupełnie do lamusa. Kilkanaście ostatnich lat przyniosło całkowitą wymianę taboru. Ten najnowszy ? na szczęście ? ma klimatyzację, do której niechętnie przekonywali się nasi włodarze. Uznawali, że latem wystarczy otworzyć okno. Nie wystarczy.

Jeździ się też po ścieżkach rowerowych. Pamiętam jedną z pierwszych, przez Zwierzyniec. Dziś łączna długość ścieżek to już 100 kilometrów. Na pierwszy rzut oka dużo. Po przyjrzeniu się mapie ścieżek ciągle jednak widać, że jest pełna dziur do załatania.

Chętniej rządzący łatają dziś dziury w siatce ulic, budując gdzie się da dwujezdniowe arterie. Kosztem historycznej zabudowy. Nawet tej, która chroniona powinna być jako relikty przedwojennego Białegostoku. A że wiejsko wyglądającego? Cóż. Taki właśnie był Białystok. Nie ma się czego wstydzić.

By nie być malkontentem, że nic się nie dzieje, wspomnę o rozwijającej się kulturze i sztuce. Arsenał i Białostocki Teatr Lalek to oczywiste oczywistości. Ale nie można zapominać o innych. Pozarządówkach, które realizują liczne imprezy teatralne, muzyczne, literackie. Choć odpływ 'kulturalnych' osób z miasta to problem, z którym Białystok nie umie sobie poradzić.

Nie można zapomnieć też o muzeach. Od 1989 roku straciliśmy placówkę dokumentującą ruch rewolucyjny. Mury pałacyku Cytrona zajęło Muzeum Historyczne, które próbuje pokazywać historię Białegostoku (w dalszym ciągu brakuje mi jednak Muzeum Historii Białegostoku, które przekrojowo pokazywałoby dzieje miasta). Mamy Galerię im. Sleńdzińskich, która nie zajmuje się już tylko prezentacją tego wileńskiego rodu, ale szerzej pokazuje sztuki plastyczne i fotografię. Mamy (jeszcze niezależne, choć radni i prezydent chcą to zmienić) Centrum im. Ludwika Zamenhofa. Arsenał ma nową siedzibę w starej elektrowni, na Węglowej można zajrzeć do niezwykłego muzeum, gdzie prezentowane są stare samochody. Mamy wreszcie najnowszą placówkę Muzeum Archidiecezjalne. Nie, wcale nie drwię. Doceniam. A że działa w takim, a nie innym budynku... Cóż, o gustach się nie dyskutuje.

Mimo wszystko zaryzykuję jednak stwierdzenie, że od 1989 roku Białystok nie doczekał się dużej (bo nie mówię o imprezach kameralnych), rozpoznawalnej imprezy, którą mógłby przyciągać ludzi z Polski czy szerzej z naszego kawałka Europy. Tych, którzy uważają inaczej, zapraszam do dyskusji.

Fasty, Uchwyty, Sklejki, Polpled, PMB, Chłodnia, zakłady drobiarskie, Pasmanta, Biruna, Madro, huta szkła, Agnella... Co z nich zostało?

Galeria handlowa czy sztuki? Atrium Biała, Zielone Wzgórze Jurowiecka i Alfa czy może Arsenał, Sleńdzińscy i Marszand?

Biedronka, Lidl, Tesco, Żabka, Stokrotka, Społem, Makro czy Piotr i Paweł?

Kto kupuje więcej: Polacy, Białorusini czy Litwini?

Kto tęskni za PRL-em, kto woli III RP?

Kto na ostatnie pytanie odpowiedział, że tęskni, niech wybierze się np. do Mołdawii czy na Ukrainę. Popatrzy, pobędzie, porówna. A później odpowie na nie raz jeszcze.