Haga czeka na Łukaszenkę. Polski prawnik złożył zawiadomienie przeciwko białoruskiemu dyktatorowi

- To nie jest tożsame z wszczęciem postępowania. Jeszcze przed latem tego roku można się spodziewać wstępnej decyzji co do dopuszczalności prowadzenia takiego postępowania - przewiduje adwokat Tomasz Wiliński.

Od wielu lat dokumentuje prześladowania i pomaga ofiarom wojen. Reprezentuje głównych białoruskich opozycjonistów, prowadzi osiem postępowań w Polsce dotyczących tylko ofiar reżimu łukaszenkowskiego, w tym także Polaków, którzy byli na Białorusi torturowani.

Białoruski uchodźca polityczny przepłynął Bug. Jest sądzony za nielegalne przekroczenie granicy

Zaznacza, że wiele apeli, stanowisk, wniosków czy informacji o zbrodniach Łukaszenki wysyłały też inne organizacje broniące praw człowieka i podmioty, z którymi współpracuje i jest w stałym kontakcie. - Natomiast wedle wiedzy, którą posiadam, moje zawiadomienie jest najdalej idące, gromadzące wielką liczbę udokumentowanych zbrodni - dodaje.

Najcięższe zbrodnie

Zawiadomienie jest bardzo mocno rozbudowane. Dość powiedzieć, że zawiera kilkadziesiąt stron uzasadnienia i dziesiątki tysięcy dołączonych dowodów. Podobne mecenas Wiliński złożył 23 grudnia do polskiej Prokuratury Krajowej, choć obszerniejsze i obejmujące krótszy okres. Tu w części zostało już wszczęte postępowanie, a w części jeszcze prowadzone są czynności sprawdzające.

Zawiadomienia obejmują sześć grup czynów ("haskie" dotyczy wyłącznie zbrodni wskazanych w Statucie Rzymskim):

1. Przestępstwo wielokrotnego zabójstwa, spowodowania ciężkiego uszczerbku ciała lub rozstroju zdrowia psychicznego oraz umyślnego stworzenia warunków życia publicznego obliczonych na spowodowanie całkowitego lub częściowego zniszczenia fizycznego w całości lub części grupy narodowej, politycznej lub grupy o określonym światopoglądzie przez zorganizowaną grupę przestępczą o charakterze zbrojnym w celu realizacji polityki państwa stanowiącej terroryzm polityczny, wsparty terroryzmem państwowym. Dotyczy to okresu od momentu, w którym Trybunał może w ogóle prowadzić postępowania - od 1 lipca 2002 roku (choć tytułem przygotowania mecenas Wiliński wskazuje także zbrodnie starsze, popełniane w 1994 czy 1996 roku). Zawiadomienie złożone do Hagi obejmuje zbrodnie popełniane do 30 stycznia 2022 roku, a to do Prokuratury Krajowej - od 1 maja 2020 roku do 17 grudnia 2021 roku. Wskazuje nie tylko na zbrodnie popełniane na terenie Białorusi, ale też na terytorium Ukrainy, Litwy, Łotwy i Rzeczypospolitej Polskiej oraz innych miejsc.

Ciepły człowiek i zabójstwa polityczne

2. Podejrzenie zbrodni ludobójstwa popełnionej na migrantach od 12 maja 2021 do 4 listopada 2021 roku, na terytorium Republiki Białorusi, Ukrainy, Łotwy, Litwy, Rzeczpospolitej Polskiej, Iraku, Syrii i w innych nieustalonych miejscach.

3. Masowy zamach i powtarzające się zamachy przeciwko grupie ludności cywilnej podjęte w celu wykonania lub wsparcia polityki państwa Białoruś - popełniane od 9 sierpnia do 17 grudnia 2021, czyli od momentu wyborów do momentu złożenia zawiadomienia. Ludzie z najwyższego kierownictwa białoruskiej administracji dopuszczali się zabójstw i spowodowania ciężkiego uszczerbku na zdrowiu. Stwarzali dla osób należących do grupy ludności warunki życia zagrażające ich biologicznej egzystencji, w szczególności przez pozbawienie dostępu do opieki medycznej, szczepień przeciwko COVID-19. Pozbawiali ludzi wolności ze szczególnym udręczeniem, stosując tortury lub poddając ich nieludzkiemu i okrutnemu traktowaniu. Dopuszczano się zgwałcenia, stosując przemoc, groźbę bezprawną, podstęp bądź w innych sposób naruszając wolność seksualną osoby. Odmawiano też udzielenia informacji dotyczących tych osób lub miejsca ich pobytu albo przekazywano nieprawdziwe informacje. Zgodnie w wnioskiem o ściganie takie zbrodnie wyczerpują znamiona poważnego prześladowania grupy ludności z powodów uznanych za niedopuszczalne na podstawie prawa międzynarodowego - w szczególności politycznych, rasowych, narodowych, etnicznych, kulturowych, wyznaniowych, z powodu bezwyznaniowości, światopoglądu, płci.

W białoruskim więzieniu Żodzino już od roku siedzi nasz redakcyjny kolega, lider Związku Polaków na Białorusi Andrzej Poczobut.

Rząd Białorusi atakuje Polskę w sprawie Poczobuta i przesłuchuje kolejnych działaczy Związku Polaków

4. Zastosowanie podstępu przejęcia kontroli nad polskim statkiem powietrznym. Chodzi tu o sprawę samolotu linii Ryanair lecącego 23 maja 2021 roku z Aten do Wilna, zmuszonego do lądowania na lotnisku w Mińsku. Śledztwo w tej sprawie prowadzi Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego. Z komunikatu Prokuratury Krajowej wynika, że ustalono bezpośredniego świadka czynności, jakie były podejmowane na wieży kontrolnej w Miśku, i okazało się, że przebywał tam oficer białoruskiego KGB, który instruował kontrolera lotów, mającego kontakt z pilotem samolotu. Nie istniało żadne zagrożenie bombowe.

Na pokładzie zawróconego do Mińska samolotu Ryanaira były cztery suwałczanki. "Nie pozwalano nam się nawet ruszyć"

5. Handel ludźmi poprzez wykorzystanie obywateli Iraku i innych narodowości. Od kwietnia do grudnia 2021 roku organizowano werbowanie, transport, dostarczanie, przekazywanie, przechowywanie lub przyjmowanie osób spoza terytorium Białorusi za opłatą, celem zmuszenia ich do bezprawnego przekroczenia granicy Białorusi z państwami Unii Europejskiej: Polski, Łotwy i Litwy. Przestępstwo to zostało popełnione przez Aleksandra Łukaszenkę jako sprawcę kierowniczego, z wykorzystaniem podległej mu administracji państwowej i działających na jej zlecenie białoruskich biur podróży.

Uchodźcy na granicach. Apel o poszanowanie praw wszystkich ludzi - i tych na granicy z Ukrainą, i z Białorusią

6. Stosowanie przemocy lub groźby bezprawnej wobec grupy osób z powodu ich przynależności narodowej i politycznej - od maja 2020 do 17 grudnia 2021 roku. Polegało to na uruchomieniu mechanizmu zastraszania osób skupionych wokół demokratycznego symbolu biało-czerwono-białej Białorusi: stosowaniu gróźb bezprawnych, karalnych, także wobec członków rodzin, wszczynania nieuzasadnionych postępowań.

Postępowania ukraińskie i białoruskie połączone?

Wniosek do Hagi wzywa prokuratora międzynarodowego Trybunału do wszczęcia śledztwa. Tak się stanie, jeśli Trybunał uzna, że przysługuje mu jurysdykcja w tym zakresie, zgłoszona sprawa jest dopuszczalna i wystarczająco doniosła. Wtedy zacznie on gromadzić dowody, uruchomione zostaną specjalne kanały komunikacji dla ofiar i świadków, a następnie prokurator powinien zacząć przesłuchiwać nie tylko pokrzywdzonych i ofiary, ale też drugą stronę. Trybunał może też wydać nakaz aresztowania.

Wojna na Ukrainie. Apel o powstrzymanie fali agresji wobec Białorusinów mieszkających w Polsce

Mecenas Tomasz Wiliński dodaje, że procedura przewiduje też możliwość stworzenia umiędzynarodowionego śledztwa, prowadzonego np. przez prokuratury polską, litewską, ukraińską i niemiecką. Albo - jeśli Trybunał w Hadze uzna, że nie jest właściwy do prowadzenia takiego śledztwa - istnieje możliwość stworzenia trybunału ad hoc. Może to być też trybunał wojenny lub inny międzynarodowy sąd prowadzący postępowanie. Teoretycznie jest wiele możliwych rozwiązań.

- Nie możemy zapominać, że doszło do wykorzystania terytorium Białorusi do ataku na Ukrainę przez wojska Federacji Rosyjskiej. To jedna z najpoważniejszych zbrodni w prawie międzynarodowym. Zbrodnia agresji obecnie nie może być ścigana przed Trybunałem w Hadze, ale może być ścigana np. przez Ukrainę - przypomina adwokat.

Międzynarodowy Trybunał Karny w Hadze wszczął już śledztwo w sprawie zbrodni, w tym wojennych, popełnianych przez Rosję od 2013 r. na Ukrainie, o co wnioskowało także kilkadziesiąt państw.

- Stąd mój daleko idący wniosek, że właściwie te postępowania ukraińskie i białoruskie mogłyby być na którymś etapie połączone - mówi Tomasz Wiliński. Uważa, że mogłoby się tak stać przynajmniej w części, ale przed odrębnym od haskiego trybunałem karnym.

Pytam, czy wierzy w to, że białoruskiego dyktatora dosięgnie sprawiedliwość.

- Takie postępowania potrafią trwać kilkanaście lat, a czasami dłużej. Jeżeli dożyje, nie jest to wykluczone, a nawet jest to wielce prawdopodobnie. Wierzę w to - z mocą odpowiada Wiliński. - Gdybym nie wierzył, nie podejmowałbym tak dużego ryzyka związanego ze zbieraniem dowodów, zaangażowaniem się. Nie tylko dla mnie jako adwokata, ale także dla moich bliskich wiąże się to z realnym zagrożeniem zdrowia i życia.