Modlitwa i nieudana prowokacja ONR. 77. rocznica zbrodni w Jedwabnem [ZDJĘCIA, WIDEO]

Minister Kolarski zapytany przez „Wyborczą”, dlaczego milczał, odparł: – Trzeci raz biorę udział w tych obchodach i nigdy nie zabierałem głosu. Milczenie jest cenniejsze od słów.

Na tegorocznych obchodach w Jedwabnem pojawiła się grupa dziesięciu oenerowców. Obok miejsca upamiętnienia trzymali transparenty: „Polski naród nie przeprosi za niemieckie zbrodnie”, „Żądamy ekshumacji w Jedwabnem”, „O tej zbrodni Niemców – nie Polaków – pamiętamy. I wznowienia ekshumacji żądamy!”. Jeden z nich (z mikrofonem dołączonym do kamery Mediów Narodowych) zaczepiał uczestników uroczystości, w tym kilkakrotnie rabina Schudricha, nachalnie prowokując do potwierdzenia tezy o konieczności ekshumacji.

– Ekshumacja w Jedwabnem trwała dwa i pół dnia. To była żenada z polskości – powtarzał jeden z oenerowców.

Nieopodal kilkoro działaczy olsztyńskiego KOD manifestowało z transparentami: „Przepraszamy Europę i przyjaciół Żydów za antysemityzm i faszyzm ONR-owców i sekty pisowskiej”, „Przepraszamy za mordy i pogromy dokonane przez Polaków”.

Brakuje przedstawicieli Jedwabnego

Ks. Lemański pojawił się z kartką – cytatem słów Jana Pawła II: „Ten naród żył z nami przez pokolenia...”. Grupa młodych Żydów z Izraela z kartką, na której widniało: „Kto ratuje jedno życie, ten ratuje cały świat”.

Ambasadorka Izraela w Polsce Anna Azari nawiązując do 2001 r., kiedy rozpoczęła się w Polsce ogólnonarodowa dyskusja w sprawie Jedwabnego i w ogóle udziału Polaków w mordach dokonanych na Żydach, przypomniała: – Państwo Izrael z fascynacją, podziwem i przyjaźnią spoglądało, jak Polska z wielką odwagą daje sobie radę z trudnym problemem swojej przeszłości.

Zwróciła uwagę (jak później przewodniczący Piszewski): – Każdego roku nie widzimy tutaj, co jest szczególnie przykre, przedstawicieli miasta Jedwabne.

Zbiorowe odczytanie nazwisk

Przewodniczący żydowskiej gminy wyznaniowej w Warszawie podkreślił: – Sprzeciwiamy się antysemickim wystąpieniom i publikacjom. Nienawiść zawsze zaczyna się od słów.

O. Dawidowski stwierdził: – Jesteśmy tutaj, aby się modlić. Modlitwa jest podstawowym warunkiem pamiętania i pojednania. Stajemy tu, pamiętając słowa Jana Pawła II, który zaprosił Kościół katolicki, żeby dokonał rachunku sumienia, w tym chodziło o grzech antysemityzmu.

Ks. Lemański zainicjował już tradycyjnie zbiorowe odczytywanie nazwisk żydowskich mieszkańców Jedwabnego.

Rabin Schudrich, odnosząc się do obecności oenerowców i ich ekshumacyjnych żądań, odparł tylko:

– To jest dzień modlitwy, nie uprawiania polityki.

Jak co roku modlono się także na XIX-wiecznym, byłym cmentarzu położonym po drugiej stronie miejsca upamiętnienia jedwabieńskiej zbrodni.

Płonęli żywcem w stodole

10 lipca 1941 roku grupa Polaków wypędziła jedwabieńskich Żydów z domów na rynek miejski. Tam ich upokarzano, bito i przetrzymywano przez kilka godzin w palącym słońcu, każąc pielić trawę z bruku. Grupę wybranych mężczyzn zmuszono do rozbicia pomnika Lenina i urządzenia „procesji pogrzebowej”, po czym zamordowano ich i pogrzebano wraz ze szczątkami monumentu w stojącej na obrzeżach miasta stodole należącej do Bronisława Śleszyńskiego. Do stodoły zagnano mężczyzn, kobiety i dzieci zgromadzone na rynku. Budynek podpalono. Zgromadzeni tu spłonęli żywcem. Równocześnie trwała grabież żydowskich domów.

Nie można zacierać pamięci. Rozmowa z biskupem Rafałem Markowskim

Jak zaznaczają historycy, jednym z kluczowych czynników wydarzeń była niemiecka zachęta i przyzwolenie na przemoc wobec Żydów. Główną rolę w organizacji pogromu odegrali polscy sąsiedzi z burmistrzem Marianem Karolakiem na czele. Jak stwierdzają historycy, ”w atmosferze niemieckiego przyzwolenia i akceptacji ujawniły się mroczne instynkty wynikające z konfliktów lokalnych, stereotypizacji oraz paniki moralnej, jaka stała się częścią społecznych wyobrażeń tamtych czasów”.

Część spośród kilkudziesięciu czynnych uczestników pogromu została ukarana po wojnie, w procesach sądowych lat 1949-1950 r. Karę poniosło 10 osób. Wymierzono im wyroki więzienia od 8 do 15 lat.

Na Białostocczyźnie i w regionie łomżyńskim dokonano lub próbowano dokonać latem 1941 r. podobnych morderstw w kilkunastu innych miasteczkach. Podobne dramaty rozegrały się w miejscowościach: Bielsk Podlaski (wieś Pilki), Bzury, Choroszcz, Czyżew, Goniądz, Grajewo, Jasionówka, Jedwabne, Kleszczele, Knyszyn, Kolno, Kuźnica, Narewka, Piątnica, Radziłów, Rajgród, Sokoły, Stawiski, Suchowola, Szczuczyn, Trzcianne, Tykocin, Wasilków, Wąsosz oraz Wizna. W szerszym kontekście do tego rodzaju tragicznych wydarzeń dochodziło w całym pasie ziem wschodnich II RP, który w 1941 r. przeszedł spod okupacji radzieckiej pod niemiecką.

Na początku szedł proboszcz z krzyżem. Rocznica pogromu w Radziłowie

Na początku lat dwutysięcznych śledztwo w sprawie mordu w Jedwabnem przeprowadził Instytut Pamięci Narodowej. Zakończyło się jednoznaczną konkluzją, że zbrodni dokonali Polacy przy niemieckiej inspiracji. Jak podawał Instytut w komunikacie o końcowych ustaleniach śledztwa, wydanym w lipcu 2002 roku – jej wykonawcami było co najmniej czterdziestu polskich mieszkańców Jedwabnego i okolic. Śledztwo IPN umorzył w 2003 r. Uzasadnił wówczas, że nie udało się znaleźć wystarczających dowodów na udział osób innych niż osądzone za to już po II wojnie światowej.

IPN gotowy do ekshumacji

W 60. rocznicę mordu w Jedwabnem odsłonięto tam pomnik. Podczas tej uroczystości prezydent RP Aleksander Kwaśniewski wyraził przeprosiny „w imieniu swoim i tych Polaków, których sumienie jest poruszone tamtą zbrodnią".

W ubiegłym roku bp Rafał Markowski, przewodniczący Rady ds. Dialogu Religijnego i Komitetu ds. Dialogu z Judaizmem Konferencji Episkopatu Polski, mówił: – Kościół opłakuje tych wszystkich, którzy doznali tutaj kaźni, bólu, poniżenia i upokorzenia, którzy tutaj w sposób niespodziewany spotkali śmierć, która ich tutaj nie powinna spotkać, ale jednocześnie Kościół ogarnia z wielkim bólem tych synów narodu polskiego, szczególnie tych katolików, którzy brali udział w tej kaźni, którzy bezpośrednio przyczynili się do tego bólu, upokorzenia i wreszcie do śmierci. To jest wieki ból i wyrzut sumienia, za który to ból wszystkich braci i siostry narodu żydowskiego przepraszamy.

IPN gotowy na ekshumację w Jedwabnem. Czeka na decyzję Zbigniewa Ziobry

W czerwcu prezes IPN Jarosław Szarek w rozmowie z „Wyborczą” odniósł się do oświadczenia wiceprezesa Instytutu Krzysztofa Szwagrzyka, który stwierdził, że sprawa mordu w Jedwabnem będzie zawsze wracała, dopóki badania nie będą przeprowadzone do końca. W związku z tym – w jego opinii – należy wznowić ekshumacje. Prezes Szarek oświadczył: – Ta kwestia i decyzja leży poza IPN. To jest decyzja prokuratora generalnego [Zbigniewa Ziobry – red.]. Podzielam opinię pana profesora Krzysztofa Szwagrzyka. Jest to człowiek, który ma ogromne zasługi, jeśli chodzi o ekshumacje. Gdyby decyzja o ekshumacji w Jedwabnem zapadła, organizacyjnie i logistycznie Biuro Poszukiwań i Identyfikacji IPN kierowane przez prof. Szwagrzyka jest gotowe w tym uczestniczyć.